Onderzoek en presentatie zeldzaam manuscript & lancering podcastserie
Het Scheepvaartmuseum staat op verschillende manieren stil bij de herdenking van de gewelddadige verovering van de Banda-eilanden door J.P. Coen 400 jaar geleden. Een onderdeel daarvan is het onderzoek naar een manuscript over de geschiedenis van de Banda-eilanden uit de collectie van het museum, dat door onderzoekers lange tijd verloren is gewaand. Het manuscript, ook wel hikayat (verhaal, sage) genoemd, werd in 1922 door M.S. (Saleh) Neirabatij in het Maleis geschreven. Neirabatij was een invloedrijk persoon in het dorp Lonthoir op het eiland Lontar. Historische bronnen geschreven door lokale bewoners tijdens het Nederlandse koloniale bewind in Indonesië, zijn zeer zeldzaam. De hikayat biedt een Bandanees perspectief op de (maritieme) geschiedenis van de Banda-eilanden. Voor zover bekend is dit de oudst geschreven bron van de mondelinge geschiedenis van de Banda-eilanden. Het wordt samen met de onderzoeksresultaten van 3 juli t/m 7 november 2021 in Het Scheepvaartmuseum gepresenteerd.
Op deze dag lanceert het museum i.s.m. Beyond Walls eveneens de driedelige podcastserie Het Scheepvaartmuseum: Banda & Beyond, waarin experts en kunstenaars aan de hand van de hikayat in dialoog treden over de bewogen historie van de Banda-eilanden en de impact van deze geschiedenis vandaag de dag.
Verloren gewaand manuscript
De hikayat van M.S. Neirabatij is handgeschreven en met tekeningen van schepen geïllustreerd. De inhoud van de tekst was tot op heden alleen bekend door een gepubliceerde samenvatting van dr. Ph. S. Van Ronkel uit 1945. Hierin vermeldt hij dat het handschrift een beschrijving is van lokale mythologie en geschiedenis, de aankomst van islam op de Banda-eilanden en dat het tekeningen bevat van verschillende vaartuigen. Na 1945 werd het manuscript binnen de internationale academische gemeenschap verloren gewaand, dat wil zeggen, niet gevonden. De overeenkomst tussen de in het artikel van Van Ronkel beschreven hikayat en het handschrift in de collectie van Het Scheepvaartmuseum, werd in de jaren ’90 door conservator Diederick Wildeman opgemerkt.
Onderzoek naar de hikayat
De afgelopen maanden onderzocht dr. Joëlla van Donkersgoed de hikayat in opdracht van Het Scheepvaartmuseum. Het toegankelijk maken van de inhoud van het document vormde het belangrijkste doel van het onderzoek. Van Donkersgoed transcribeerde de volledige tekst en verzorgde een samenvatting en inhoudelijke interpretatie in het Engels. De hikayat behandelt voornamelijk de rijke historie van de Banda-eilanden vóór de komst van de Europeanen. Anders dan in Europese bronnen is de islam een belangrijke leidraad en zijn de hoofdrollen weggelegd voor lokale leiders en helden, onder wie Cilu Bintang en haar broers. Zij bouwden een schip waarmee ze onder andere naar het Majapahit-rijk en Mekka afreisden, waarvandaan zij de islam naar Banda brachten. Uniek is het verhaal van Agastoe, een tot slaafgemaakte jongen die naar Nederland werd vervoerd en weer terug naar Banda werd gebracht om als tolk en bemiddelaar te fungeren.
Presentatie manuscript & facsimile
De transcriptie en samenvatting van het manuscript zijn vanaf 3 juli 2021 op de website van Het Scheepvaartmuseum link te raadplegen. Het museum nodigt onderzoekers en belangstellenden overal ter wereld uit om de hikayat te bekijken. Van de hikayat worden drie facsimile vervaardigd en op de Banda-eilanden en andere locaties in Indonesië aangeboden. Op deze manier is de inhoud van het document ook beschikbaar voor toekomstige generaties in Indonesië. Een kopie gaat naar het traditionele huis (Rumah Adat) op Lonthoir, één naar het Hatta-Sjahrir College op Pulau Banda en een exemplaar gaat naar de Rumphius bibliotheek Ambon.
Driedelige podcast Het Scheepvaartmuseum: Banda & Beyond
Op 3 juli lanceren het museum en Beyond Walls een driedelige podcastserie Het Scheepvaartmuseum: Banda & Beyond. In deze serie verkent Beyond Walls samen met museum, experts en kunstenaars, de bewogen historie van Banda en de impact ervan op de wereld van nu. Aan de hand van het manuscript gaan historicus Wim Manuhutu en educator Glenda Pattipeilohy in gesprek met taalwetenschapper Aone van Engelenhoven, curator Romy Rondeltap, cultuurhistorici Nancy Jouwe, dichter Rudi Fofid, onderzoeker Joëlla van Donkersgoed en Stefanie van Gemert, hoofd educatie en inclusie van Het Scheepvaartmuseum. Welke verhalen over Banda komen in het manuscript naar voren? Wat maakt dit document zo bijzonder ten opzichte van (westerse) bronnen en hoe verhoudt de genocide van Banda zich tot het Nederland van vandaag? Elke aflevering wordt omlijst met muziek van Jane Rahajaän en sluit af met een spoken word voordracht van Keiese journalist, dichter en schrijver Rudi Fofid. De serie is te beluisteren op o.a. het Spotify-account van het museum.
Verwerving spoken word voordrachten van Rudi Fofid
De samenwerking met Beyond Walls en de dialoog met de gasten in de podcast hebben voor het museum geleid tot waardevolle nieuwe inzichten die in de presentatie van het onderzoek naar de hikayat zijn meegenomen. De drie spoken word voordrachten van de op de Kei-eilanden woonachtige Rudi Fofid, nazaat van de Bandanese diasporagemeenschap, zijn door het museum aan de collectie toegevoegd. Voor één van de afleveringen maakte Rudi Fofid een gedicht speciaal op maat.
Joëlla van Donkersgoed
Het onderzoek naar het manuscript werd gedaan door dr. Joëlla van Donkersgoed, die recentelijk haar promotieonderzoek naar het cultureel erfgoed op de Banda Eilanden heeft afgerond aan de Amerikaanse universiteit Rutgers. Haar onderzoek was gericht om een lokaal perspectief te geven op de historie en het erfgoed van deze eilanden, maar al snel merkte zij dat de geschiedenis altijd vanuit het oogpunt van de Nederlandse kolonisten geschreven is. Lees hier haar volledige bio.
I love Banda van fotograaf Isabelle Boon
Ook is in Het Scheepvaartmuseum de tentoonstelling I love Banda te zien: een project van documentair fotograaf Isabelle Boon, over de invloed van een koloniaal verleden op de Banda-archipel van vandaag. Vanuit het perspectief van zes jongeren ontvouwt zich een gelaagde vertelling over erfgoed, identiteit, gemeenschapszin en jong zijn. De tentoonstelling is tot en met 7 november 2021 in het museum te zien.
Het Scheepvaartmuseum
Het Scheepvaartmuseum laat zien hoe water werelden, geschiedenissen en individuen met elkaar verbindt. Met het onderzoek naar het manuscript, de podcastserie Banda & Beyond en de tentoonstelling I love Banda maakt Het Scheepvaartmuseum beladen onderwerpen als het Nederlandse koloniale- en slavernijverleden zichtbaar en toegankelijk. Het museum stimuleert de dialoog hierover en vergroot de kennis over eerder onderbelichte hoofdstukken uit de Nederlandse gedeelde geschiedenis. Hiermee doet het museum, met oog op het streven naar een meer inclusieve samenleving, recht aan de meerstemmige interpretatie van heden en verleden.
