Natuurlijk willen we helpen als iemand onderkoeld is. Maar niet alle voor de hand liggende manieren van hulp zijn ook effectief. Sterker nog, sommige dingen zijn zelfs schadelijk of gevaarlijk voor het slachtoffer, zoals een warme douche of hete thee. Vorige week bespraken we wat te doen om te voorkomen dat je zelf onderkoeld raakt. Nu kijken we welke eerste hulp je kunt verlenen als iemand anders te koud dreigt te worden.
Voorkomen
Het beste is natuurlijk om onderkoeling op het water te voorkomen, dan is eerste hulp niet eens nodig. Let er bijvoorbeeld op dat familieleden, kinderen of teamgenoten geen activiteiten ondernemen waarbij ze te lang in natte kleding moeten lopen. Een nat lichaam koelt namelijk veel sneller af dan een droog persoon. Denk aan windsurfen in zwemkleding, aan een lange sup-route beginnen of kanoën bij koud weer. Maar ook lang achter elkaar aan het roer staan, in de reling zitten of ‘s nachts zeilen.
Zorg dat er goede zeilkleding aan boord is en dat die ook gedragen wordt. Bedenk dat de meeste warmte je lichaam verlaat via je hoofd. Een muts kan al heel veel schelen, ook in de zomer.
Ingrijpen
De volgende stap is om op tijd in te grijpen als iemand onderkoeld dreigt te raken. Bij de eerste signalen van onderkoeling zullen enthousiaste watersporters niet zo snel actie ondernemen. Ze doen immers waar ze zich de hele week al op hebben verheugd; varen. Neem geen genoegen met een reactie als: “Nee, het gaat wel, ik heb het gewoon een beetje koud.” Zeker als de milde onderkoeling overgaat in matige onderkoeling.
Symptomen van onderkoeling
Laten we nog eens kijken naar de signalen die duiden op onderkoeling. De symptomen kunnen we indelen naar de vier fases van onderkoeld zijn. Milde, matige en ernstige- tot zeer ernstige onderkoeling.
Milde onderkoeling
- kippenvel
- rillen, klappertanden
- moeheid
- ademhaling: versneld, versnelde hartslag
Matige onderkoeling
- klappertanden stopt
- koude, droge en bleke huid
- blauwe lippen, oren en vingers
- ademhaling: langzaam, oppervlakkig
- moeilijk bewegen, verminderde coördinatie
- verwardheid, praten wordt moeilijker
- sufheid, geheugenverlies, irrationeel gedrag
- verminderd bewustzijn
Ernstige onderkoeling
- verliezen van bewustzijn
- hartritmestoornissen
- hartslag niet meer voelbaar
Zeer ernstige onderkoeling
- circulatie stilstand
- uitval vitale functies
Eerste hulp bij onderkoeling
Je start met eerste hulp bij onderkoeling door verder warmteverlies te voorkomen. Daarmee stop je verdere afname van de lichaamstemperatuur. Breng het slachtoffer naar een warme omgeving, trek natte kleding uit en droog het slachtoffer goed af. Is er geen warme omgeving voorhanden dan kun je het slachtoffer in dekens of handdoeken wikkelen of een isolatiedeken gebruiken.
Inschatten
Het is nu aan jou om vast te stellen hoe ernstig het slachtoffer eraan toe is. Bij een lichte- of milde onderkoeling kun je het zelf oplossen. Maar zie je dat de persoon de fase van rillen en klappertanden voorbij is, dan moet er professionele hulp worden ingeschakeld. Bel 112.

Alleen passieve maatregelen
Als eerstehulpverlener, want dat ben je nu, kun je alleen passieve maatregelen nemen om de lichaamstemperatuur weer op peil te brengen. Het lichaam moet zelf de warmte produceren die het nodig heeft om weer warm te worden.
Laten we eerst eens kijken naar de dingen die je niet moet doen:
- geef geen alcohol, het geeft een warm gevoel, maar het slachtoffer koelt verder af
- geen hete douche, door de te grote temperatuurverschillen kan de bloeddruk plotseling gaan dalen en kan de onderkoelde persoon bewusteloos raken
- niet warm-wrijven, de huid is slecht doorbloed en kan beschadigd raken
Wel doen bij milde, niet bij matige onderkoeling:
- alleen bij milde onderkoeling mag het slachtoffer warme soep, thee of koffie drinken
Eigen lichaamswarmte
Je kunt wel je eigen lichaamswarmte gebruiken om het slachtoffer warmte te bieden. Bijvoorbeeld door de koude handen onder je arm, in je oksel te houden of omhels het slachtoffer in een gehurkte houding.
Voorzichtig bij ernstige onderkoeling
Een persoon die ernstig onderkoeld is, moet je heel voorzichtig behandelen. Het lichaam heeft verschillende overlevingsstrategieën bij onderkoeling. Door de snelheid van de bloedsomloop te verminderen wordt de kou ook minder door het lichaam verspreid. Door beweging van het slachtoffer kan het koude bloed uit de ledematen in de centrale circulatie terecht komen waardoor de kerntemperatuur nog verder daalt. Ook kunnen er hartritmestoornissen optreden.
Horizontaal uit het water halen
Vanwege bovenstaande redenen moet een onderkoelde drenkeling altijd horizontaal uit het water worden gehaald. Ook omdat in het water de druk op het lichaam overal gelijk is en buiten het water niet. Haal je het slachtoffer verticaal uit het water, dan kan het hart dat niet aan.
Natuurlijk is het soms al lastig om een drenkeling überhaupt aan boord te krijgen, zeker als het om een zwaar persoon gaat. Denk er tijdens de donkere winterdagen eens over na en oefen de procedure op een warme zonnige dag tijdens het zwemmen vanaf de boot.
Alarm slaan op het water
Heb je tijdens het varen te maken met onderkoeling, check dan of het gaat om milde, matige of ernstige onderkoeling. Rillen of klappertanden: dan kun je het meestal zelf oplossen. Is het rillen of klappertanden voorbij, sla dan alarm. Aan boord kan dat via kanaal 16 op de marifoon of DSC kanaal 70. Gebruik de roepnaam Den Helder Rescue. Heb je geen marifoon, doe dan rechtstreeks een noodoproep bij de Kustwacht op 0900-0111 of bel 112. Vertel daarbij dat het om een onderkoelingsslachtoffer gaat.Nu weet je de basics van het verlenen van eerste hulp bij onderkoeling op het water. Let ook op jezelf! In deel I lees je wat je zelf kunt doen om onderkoeling op het water te voorkomen.
Dit bericht is geschreven door Klaas Wiersma, onafhankelijk watersport journalist voor Nauticlink. Wil je reageren op dit bericht? Laat hieronder een reactie achter of stuur Klaas Wiersma een e-mail via nieuwsdienst@nauticlink.com of contact hem via linkedin