We weten het allemaal, op het water is het altijd wat kouder dan op het land. In de zomer een prima reden om naar de boot te gaan en de hitte van de stad te ontlopen. Maar in de kou schuilt ook een gevaar. Want als je lichaamstemperatuur onder de 35 graden komt, raak je onderkoeld. Belangrijk dus dat je op het water onderkoeling herkent en weet wat je moet doen.
Wat is onderkoeling?
Het even koud hebben na een frisse duik in het water, is helemaal niet erg. Je lichaam verliest eigenlijk constant warmte en maakt daarom ook steeds warmte aan, wij behoren tot de warmbloedige dieren. Maar soms kan je lijf het niet bijbenen om de lichaamstemperatuur op peil te houden. Bij het steeds kouder worden, zijn er een aantal duidelijke fases die na elkaar optreden. Het grote gevaar van onderkoeling is dat deze fases heel ongemerkt in elkaar overgaan.
- Eerst krijg je kippenvel, de haartjes in je vel gaan rechtop staan om een isolerend laagje lucht te creëren. Vaak met weinig effect, de meeste mensen hebben geen isolerend vachtje. De volgende fase is rillen. Spieren maken warmte als ze bewegen. Door te rillen werken ze als een interne kachel. Het rillen wordt heftiger en nu begin je ook te klappertanden.
- Als je niet zorgt dat je het warm krijgt, zal het rillen en klappertanden na een tijdje stoppen. Je komt in de volgende fase van onderkoeling en nu krijg je een koude huid. Ook is je huid droog en bleek. Lippen worden blauw en ook oren, vingers en tenen worden blauw of paars. Je ademhaling wordt eerst steeds sneller. Maar bij verdere onderkoeling wordt het ademen langzamer en oppervlakkiger.
- Het is nu echt tijd om alarm te slaan. In de volgende fase van onderkoeling wordt het moeilijker om te bewegen. Spieren raken verstijfd en het is lastiger om gecoördineerd te bewegen. Ook praten wordt moeilijker en gaat steeds langzamer.
- Tenslotte raak je verward. Er treden bewustzijnsproblemen op, zoals sufheid, geheugenverlies, irrationeel gedrag en vermoeidheid. Uiteindelijk verlies je het bewustzijn.
Dodelijk maar niet altijd
Met een lichaamstemperatuur van onder de 32 graden raak je bewusteloos, rond de 28 graden kan een spontane hartstilstand optreden en is onderkoeling dodelijk. Maar op deze regels zijn wel uitzonderingen. Soms zijn er onderkoelingsslachtoffers gered en hersteld die tot ruim onder deze temperatuur waren afgekoeld. Zelfs zonder blijvende gevolgen.
Hoe raak je onderkoeld?
Zoals hierboven al is omschreven, begint onderkoeling zodra het lichaam sneller afkoelt dan dat het warmte produceert. Meestal is dat door een combinatie van te weinig kleding en te weinig beweging. Wie actief aan het sporten is, genereert zo veel warmte dat een sportshirt zelfs in een ijskoude omgeving kan volstaan. Maar stop je met sporten, dan koel je heel snel af.
Wat daarbij meespeelt is dat je lichaam zichzelf tijdens het sporten koelt door te zweten. Je lijf en dus je kleding worden nat van het zweet. Een vochtig oppervlak verliest veel sneller warmte dan een droog oppervlak. Dat werkt prima. Totdat je het te koud krijgt. Dan werkt dit mechanisme tegen je en krijg je het snel erg koud.
Je kunt nat worden door te zweten. Als watersporter word je soms ook nat tijdens het varen. Bij het zeilen in een klein bootje kan het op de plas wel eens wat ruiger blijken dan vanaf de kant. Surfers liggen soms lang in het water. Maar ook bij het kanoën loopt er soms water in je mouw of lek je bij elke slag een paar druppels op je broek. Zo kun je op een mooie dag toch heel erg afkoelen, op het gevaarlijke af.
Onderkoeling voorkomen
Denk van tevoren goed na bij wat je gaat doen en denk daarbij niet te licht over onderkoeling. Dat begint al bij het inpakken van je tas. Ook al is het buiten bloedheet en loopt iedereen te puffen. Dat is geen reden om je zeilpak thuis te laten. Op het water is het altijd kouder, zeker als je nat wordt.
Kleed je aan volgens het drielagen-systeem. Eerst een dunne thermolaag, dan een dikkere fleece-laag en tenslotte een water- en winddichte laag. Een zeilpak van ademende stof houdt je langer droog en dus langer warm. Je verliest veel warmte via je hoofd. Neem een muts mee en zet deze op je hoofd zodra je denkt dat het nodig is.
Onderneem actie
Merk je dat je te koud bent gekleed, onderneem dan actie. Stop, als het kan, met wat je aan het doen bent. Breng jezelf zo snel mogelijk in een situatie waarin je weer warm kunt worden. Vraag om hulp of sla alarm. Bedenk dat hulpdiensten als de KNRM onderkoeling zeer serieus nemen en het altijd als een reden zien voor een terechte hulpvraag. Ga niet te lang door in de hoop dat het beter wordt. En tenslotte, blijf zo lang mogelijk in beweging om warm te blijven.
Onderkoeling IN het water
Tot nu toe ging het over onderkoeling buiten of boven het water. Maar wat als je plotseling in het water valt. Natuurlijk probeer je als eerste om zo snel mogelijk uit het koude water te komen. Maar het kan gebeuren dat dat niet lukt. ‘Ga niet zwemmen’, is het advies. Tenzij je vlak bij de kant bent. De afstand van 100 meter is de grens. Is de kant verder weg, blijf dan liggen en maak jezelf zo klein mogelijk.
Draag je een zwemvest, dan zal dit zichzelf automatisch opblazen. Gebeurt er niks, dan kun je aan het touwtje trekken. Gebeurt er nog niks, dan kun je het vest ook zelf opblazen door het pijpje. Vervolgens neem je de HELP houding aan. Dit is niet de houding om zo snel mogelijk hulp te krijgen maar het is de Heat Escape Lessening Position. De positie waarin je zo min mogelijk warmte laat ontsnappen. Dat doe je door je handen onder je oksels te houden en je benen gekruist op te trekken. Onder je oksels en in je liezen zitten grote bloedvaten waardoor je veel warmte verliest. Probeer niet in paniek te raken en denk positief: de wil om te overleven redt levens!
Cold shock
Als je in koud water valt is dat ontzettend koud. Je lichaam reageert hierop, net als wanneer je onder een koude douche stapt. Deze reactie heet de ‘cold shock’ en kan gevaarlijk zijn. Bij een cold shock krijg je een oncontroleerbare ademhaling, vergelijkbaar met hyperventilatie. Je kunt het gevoel krijgen dat je luchtweg is afgesloten en flinke pijn ervaren. Je hart gaat even heel snel pompen en de bloeddruk neemt even flink toe. Dit kan zelfs een hartstilstand veroorzaken.
De cold shock fase duurt enkele minuten. Als het goed is blaast je zwemvest zich op om je gezicht boven water te houden. Probeer ondertussen om je lichaam weer rustig te krijgen en concentreer je vooral op goed en rustig uitademen. Na de cold shock zal het lichaam verder afkoelen.
Er is al veel dat je zelf kunt doen om onderkoeling op het water te voorkomen. In deel II gaat het over wat we kunnen doen als iemand anders onderkoeld is geraakt.
Dit bericht is geschreven door Klaas Wiersma, onafhankelijk watersport journalist voor Nauticlink. Wil je reageren op dit bericht? Laat hieronder een reactie achter of stuur Klaas Wiersma een e-mail via nieuwsdienst@nauticlink.com of contact hem via linkedin
