Nu de meeste boten warm en veilig in de loods staan is het tijd om te denken aan de zeilen. Dit is het moment om nieuwe zeilen te bestellen. Voor zeilmakers begint nu de lange winter waarin ze niet gestoord worden door gescheurde zeilen en reparaties.
Bespraken we hier welke voorzeilen er zijn, welke namen ze hebben en welke zeilen geschikt zouden zijn voor jouw boot, dit keer gaan we dieper in op het hijsen en strijken van de voorzeilen. Kiezen we bijvoorbeeld voor leuvers of voor een rolfok? Zelfs tuffluff zou een optie kunnen zijn. En is de rolfok elektrisch bediend? Ook dat is namelijk een optie. Er zijn ook risico’s verbonden aan een rolfok, in een storm kan een slecht opgerolde fok voor grote problemen zorgen.
Over de risico’s hebben we het later. Eerst kijken we naar de verschillende manieren om de fok te zetten en weer weg te halen. Op een zeiljacht gaat de fok als laatste omhoog en als eerste weer naar beneden. Dat kan op verschillende manieren.
Leuvers
Laten we beginnen met het oudste systeem. Voordat de rolfok-techniek was ontwikkeld zaten alle zeilen aan de voorstag met leuvers. Dit zijn haakjes of die langs de stag kunnen glijden en vastzitten aan het zeil. Zo blijft het voorlijk, de voorkant van het zeil, mooi recht en vliegt het zeil niet alle kanten op tijdens het hijsen en strijken. Door de leuvers heb je controle over het zeil.
Tuff luff
Een alternatief voor leuvers is een zogenaamde tuff luff. Dit is een kunststof strip rond de voorstag waar het zeil doorheen kan worden getrokken. In plaats van leuvers is in de fok een dikke lijn genaaid. Die lijn gaat door de tuff luff. Nu is het voorzeil overal even strak aan de stag verbonden. Met de leuvers ontstaan er plooien tussen de leuvers die vaak rond een meter uit elkaar zitten. het voorste gedeelte van het zeil is heel belangrijk bij het kruisen, met een strak voorlijk kun je net iets hoger aan de wind zeilen. Daarom zien we tuff luff vooral op wedstrijd-zeiljachten. Het systeem zorgt voor de beste zeilprestaties maar er zijn ook nadelen. Hijsen en strijken kost meer kracht, oudere zeilen zijn lastig in de groef te krijgen en schieten er soms uit bij het hijsen, dan moet het zeil weer naar beneden. Tijdens het hijsen en strijken moet er dus een bemanningslid het zeil begeleiden.
Rolfok
Veruit de meeste toerjachten zijn voorzien van een rolfok. Zelfs op platbodems, waar men tradities hoog in het vaandel heeft, zien we steeds vaker een rolfok. Zoals de naam al suggereert wordt de fok bij een rolfok opgerold. De voorstag draait net zo lang tot het hele zeil eromheen is gerold en geen wind meer kan vangen.
‘We zeilen meer’
Om terug te komen op de traditionele platbodems met een moderne rolfok, Michael Fölling van Sailcharter verhuurt al jaren de oudhollandse zeiljachten. Sommige groepen jonge mannen willen zo puur mogelijk zeilen en vinden de rolzeilen maar niks. Michael zegt toe dat ze een ander schip mogen komen halen als het na twee dagen niet bevalt. Er is nog nooit een groep teruggekomen voor een wissel. Sterker, bij terugkomst is men overwegend enthousiast over rolfok en -kluiver. “We zeilen veel meer. Als we bijvoorbeeld een kort stukje tussen twee bruggen moeten varen bleef vroeger de motor aan staan. Nu trekken we een zeil erbij, kan de motor uit en zeilen we gewoon lekker.”
Omdat het zo makkelijk is om de voorzeilen er even bij te zetten, door ze te ontrollen, en vooral omdat de zeilen ook weer snel weg zijn dankzij het rolsysteem, wordt er meer gebruik van gemaakt. En niet alleen op platbodems, dit geldt natuurlijk voor elk zeiljacht met een rolfok.
Hoe werkt een rolfok?
De naam zegt al hoe een rolfok werkt: de fok rolt zichzelf op rond de voorstag. Er zijn verschillende systemen. Wat ze gemeen hebben is dat er bij alle rolfokken bovenin een wartel zit, zodat het zeil kan draaien. Onderaan, vlak boven het dek is de trommel waar de rolreeflijn zich oprolt als het zeil uitrolt. Alleen bij een elektrische rolfok is geen trommel nodig.
Bij het meest eenvoudige systeem rolt het zeil zich rond een staalkabel die ook als stag werkt. Dit systeem zien we meestal op de kleinste bootjes. Nadeel is dat je eerst een flink aantal rondjes moet draaien voordat het zeil kleiner begint te worden doordat het zich oprolt, zeker met harde wind.
Meer geavanceerde systemen hebben een profiel rond de voorstag waar het zeil zich omheen rolt. Dit lijkt op de tuff luff, alleen kan het profiel nu draaien. Dit is het meest betrouwbare rolfoksysteem.
Elektrisch
Bij een elektrische rolfok draait een elektromotor onder dek het profiel, net zo lang tot het hele zeil is opgerold. Bij niet elektrische zeilen gebeurt dit door de rolfok-reeflijn die vaak vanuit de kuip is te bedienen. Bij het zetten van het zeil is een metertje trekken vaak voldoende om het zeil zichzelf te laten ontrollen. Zodra de schoothoek wind vangt trekt die het zeil van de rol, je hoeft alleen nog de schoot aan te halen. Bij een elektrisch aangedreven zeil duurt dit langer want de elektromotor heeft vooral veel kracht nodig voor het oprollen en is daardoor trager bij het uitrollen.
Antitorsie
Grote, lichte zeilen hebben geen draaiende staalkabel in het voorprofiel, die zou snel kapot gaan. Moderne zeilen hebben hier een anti-torsiekabel. Een kabel die bij het draaien niet meegeeft maar onder en boven even veel draait. Dit soort zeilen hebben dan ook geen trommel om de hele lijn omheen op te winden, de rolreeflijn is een ‘lijn zonder eind’. Beide einden van deze lijn zijn aan elkaar gesplitst. Het is dus een rond stuk lijn die strak door een schijf loopt. Door te trekken draait de schijf en rolt het zeil zich op. Een geavanceerd stukje techniek waar de afgelopen jaren veel verbeteringen op zijn toegepast.
Wat kan er fout gaan?
Een rolfok is een schitterend systeem en zoals de botenverhuurder al aangaf, huurders komen tevreden terug omdat ze vaker zeilen en ook kleine stukjes zeilen, allemaal omdat het zo makkelijk gaat.
Toch kan er ook het een en ander verkeerd gaan. We beginnen bij klein leed: de rolreeflijn zit niet goed in de klem en het zeil rolt zich op een onverwacht moment spontaan uit. Oplossing: het zeil weer oprollen door de lijn weer aan te trekken.
Wanneer er een voorstag is die los staat van de rolfok, kan de roller bovenin de stag meenemen. Halverwege lukt het rollen niet meer. De oplossing is om zo snel mogelijk het zeil weer te laten gaan en de stag strak te zetten. Als je te veel kracht hebt gebruikt, wil de rol niet meer los.
En dan het grote gevaar: de rol is niet helemaal strak geworden en er komt harde wind. Het losse flapje wordt door de wind groter en groter en rukt het zeil steeds meer uit de rol. Tijdens `ware herfststormen gaan er elk jaar wel een aantal rolfokken kapot op die manier, haven meester hebben er hun handen vol aan.
Dit bericht is geschreven door Klaas Wiersma, onafhankelijk watersport journalist voor Nauticlink. Wil je reageren op dit bericht? Laat hieronder een reactie achter of stuur Klaas Wiersma een e-mail via nieuwsdienst@nauticlink.com of contact hem via linkedin
