Eens in de zoveel tijd stelt elke schipper zichzelf de vraag: heb ik wel de juiste schroef voor mijn boot? Motorbootvaarders overwegen of een andere schroef misschien zuiniger zou kunnen zijn, of juist sneller. Voor zeilers geldt de vraag of een geavanceerde schroef als een klapschroef of een vaanstandschroef minder weerstand zou hebben en dus meer snelheid kan opleveren tijdens het zeilen. Een flinke driebladsschroef remt volgens sommige zeilers nog meer dan wanneer je een emmer achter de boot hangt. Vaak zijn dat dan wel de watersporters die zelf een geavanceerde schroef hebben geïnstalleerd.
Snel of sterk
Er bestaan heel veel verschillende schroeven, bij elke boot hoort weer een andere schroef. En het is natuurlijk ook niet zo vreemd dat een speedboot een ander soort schroef nodig heeft dan een zwaar motorjacht. Zo heb je inderdaad snelle schroeven en sterke schroeven. Of een schroef snel of sterk is hangt af van twee factoren: de spoed en het oppervlak. De spoed (of ‘pitch’ in het Engels) van een schroef is hoe scheef de bladen staan en hoeveel kromming ze hebben.
Een snelle schroef heeft weinig oppervlak en vaak veel spoed. De motor kan op hoge toeren draaien en er wordt een krachtige waterstraal weggespoten. De boot kan snel optrekken, goed sturen en op hoge snelheid varen. Een snelle schroef heeft wel meer ‘slip’, een iets verminderde effectiviteit vergeleken met een schroef met weinig spoed.
Een sterke schroef is juist bedoeld om ‘langzaam’ mee te varen. Dus niet om te planeren maar om de rompsnelheid van het schip te varen. De rompsnelheid is de maximale snelheid van een schip door het water, meestal zo’n 6 à 7 knopen. Daarna helpt extra voorstuwing niet voor meer snelheid, alleen de boeggolf wordt groter. Het oppervlak van de bladen is groter terwijl de spoed juist weer kleiner is. Met het vergroten van de diameter van de schroef, wordt er meer water verzet per omwenteling. Daarmee neemt het rendement toe, ofwel je gebruikt minder diesel. Een ander voordeel is dat de slip afneemt bij een grotere diameter.
Maximale schroef
Voor motorboten is een grote schroef voordelig, je vaart immers altijd op de motor. Bij zeilboten is dat natuurlijk anders, daar gaan we hierna verder op in. Wat is dan de grens? Het vermogen van de motor is een beperking, maar ook de ruimte voor de schroef in het ontwerp van het onderwaterschip. Een schroef heeft ruimte nodig om het water kwijt te kunnen. Rondom de schroef is een vrije marge nodig van ongeveer een vijfde van de diameter van de schroef. Dus een schroef van dertig centimeter heeft rondom minimaal zes centimeter ruimte nodig.
Remmend tijdens zeilen
Voor zeilboten is de keuze van de schroef anders, omdat een grote, normale schroef een flinke remfactor is tijdens het varen onder zeil. Daarom kiezen zeilers niet altijd voor de meest optimale voortstuwing. Kleinere schepen hebben vaak een tweeblad schroef. Vooral voor schepen met minder dan 30 pk motorvermogen is dit een goede oplossing. Bij langkielers kan tijdens het zeilen de tweeblad schroef in het verlengde van de kiel in de verticale stand worden gezet. Bij een drieblad schroef kan dat natuurlijk niet.
Alternatieven
Voor zeilschepen zijn er alternatieve schroeven met bewegende bladen. Deze klappen dicht als de schroef niet draait. Of ze gaan in een neutrale stand staan zodat ze bijna geen weerstand meer hebben. Bij de autoprop bewegen de bladen zelfs ook tijdens het varen op de motor, ze nemen de juiste spoed aan.
Klapschroef
Zoals de naam al aangeeft, klappen de bladen van de klapschroef dicht tijdens het zeilen. De klapschroef heeft vaak twee bladen en soms drie. Zodra de schroef begint te draaien, ontvouwt die zich door de middelpuntvliedende kracht. Tijdens het zeilen neemt de weerstand van een klapschroef af tot nog maar een paar procent van een normale schroef. Veel wedstrijdboten zijn uitgerust met een klapschroef.
Een voordeel van de klapschroef in onze wateren is dat de schroef in ingeklapte toestand geen waterplanten meeneemt. Van alle schroeven boet de klapschroef het meest in aan prestaties. Een motor moet meer toeren draaien om dezelfde snelheid te behalen als met een vaste-, vaanstandschroef of autoprop. Het remmen bij een noodstop duurt iets langer en wielwerking is iets eerder merkbaar.
Van de beweegbare schroeven is de klapschroef het minst kostbare alternatief. De prijs ligt op ongeveer het dubbele van een normale schroef.
Vaanstandschroef
Bij de vaanstandschroef kunnen de bladen draaien. Zodra de schroefas niet meer draait, gaan ze in een neutrale stand staan. Ze klappen niet in maar draaien. Daardoor hebben ze minimale weerstand in het water. Staat de motor in zijn werk, dan gaan de bladen naar een vaste spoed aan en functioneert de vaanstandschroef als een normale schroef.
De weerstand in de neutrale stand is nog maar een fractie van een normale schroef. Maar de weerstand is wel meer dan bij klapschroeven. In de neutrale stand kunnen de schroefbladen wel waterplanten haken.
Het varen op de motor is bijna vergelijkbaar met een niet bewegende schroef. Ook het wieleffect is aanzienlijk minder dan bij de klapschroef. De prijs voor een vaanstandschroef is vijf tot zes keer de prijs van een vaste schroef en loopt van 1640 tot bijna 6000 euro en hoger voor de grootste modellen.
Autoprop
Bij deze derde variant nemen de bladen ook de neutrale positie in tijdens het zeilen. Maar deze schroef kan door een slim ontwerp de spoed aanpassen tijdens het varen. De bladen draaien niet naar een bepaalde stand, maar passen zich aan aan de kracht die op de schroef komt. Neemt de snelheid toe, dan wordt de spoed automatisch groter. Hierdoor past de spoed telkens bij de kracht en snelheid die gewenst is. Dit scheelt veel brandstof, maar de schroef is ook veel rustiger. Tegenover dit vernuftige ontwerp staat wel een stevige prijs. De autoprop kost beduidend meer als een normale schroef.
| schroef / diameter | 13″ | 18″ | 20″ |
| Vast 2 blad | 400 | – | – |
| Vast 3 blad | 500 | 600 | 575 |
| Klap (radice) 2 blad | 750 | 1000 | – |
| Flexofold (klap 2 bl) | 1250 | – | – |
| Flexofold (klap 3 bl) | – | 1570 | 2080 |
| Maxprop (vaan 2 bl) | 1640 | 2100 | – |
| Maxprop (vaan 3 bl) | 2000 | 2300 | 3200 |
| J-Prop (vaan 3 bl) | 2400 | 2750 | – |
| Autoprop (2 blad) | 2400 (14 inch) | 2850 | – |
| Autoprop (3 blad) | 3100 (14 inch) | 4000 | 4450 |
Prijzen in januari 2023, van diverse websites.
De juiste schroef voor jouw boot
Het is altijd goed om stil te staan bij het formaat en de spoed van je schroef en of dit onderdeel van de voorstuwing nog past bij het gebruik van je boot. Voor zeilers zijn er interessante alternatieven op de markt die het zeilen zeker ten goede komen en soms meer dan een knoop snelheid kunnen schelen. Daar hangt wel een prijskaartje aan.
Klapschroeven zijn relatief het meest voordelig. Ze geven de minste weerstand. Wel levert de boot wat in aan motorprestaties. Vaanstandschroeven leveren betere prestaties bij het varen op de motor. De prijs is flink ten opzichte van een normale schroef. De autoprop heeft als extra functie dat de spoed variabel is. Deze schroef verdient zichzelf met elke gevaren mijl terug. Dat mag ook wel, want de prijs is aanzienlijk hoger dan de prijs van een vaste schroef.
Dit bericht is geschreven door Klaas Wiersma, onafhankelijk watersport journalist voor Nauticlink. Wil je reageren op dit bericht? Laat hieronder een reactie achter of stuur Klaas Wiersma een e-mail via nieuwsdienst@nauticlink.com of contact hem via linkedin
